हरभरा पाणी व्यवस्थापन: अतिरिक्त पाणी आणि भर फुलात पाणी देणे ठरू शकते घातक; तज्ज्ञांचा सल्ला.
रब्बी हंगामातील महत्त्वाचे पीक असलेल्या हरभऱ्याचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात त्याच्या पाणी व्यवस्थापनावर अवलंबून असते. कृषी तज्ज्ञ गजानन जाधवर (व्हाईट गोल्ड ट्रस्ट) यांच्या मते, हरभरा पीक पाण्याच्या बाबतीत अत्यंत संवेदनशील असून, अनेक शेतकरी अनावधानाने दोन मोठ्या चुका करतात, ज्यामुळे उत्पादनात मोठी घट येते. अतिरिक्त पाणी आणि फुलोऱ्याच्या अवस्थेत पाणी देणे टाळल्यास हरभऱ्याचे उत्पादन वाढवता येते, असे त्यांनी स्पष्ट केले.
अतिरिक्त पाण्याचा धोका
हरभरा हे पीक पाण्याच्या बाबतीत अत्यंत संवेदनशील आहे. या पिकाला जास्त पाणी दिल्यास किंवा शेतात पाणी साचून राहिल्यास मुळकूज (Root Rot) आणि फ्युजारियम विल्ट (Fusarium Wilt) सारख्या बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव वेगाने वाढतो. यामुळे झाडांची मुळे सडतात, झाडे पिवळी पडून वाळून जातात आणि उत्पादनाचे मोठे नुकसान होते. त्यामुळे, जमिनीचा प्रकार आणि पिकाची गरज ओळखूनच पाणी देणे महत्त्वाचे आहे.
सर्वात मोठी चूक: भर फुलात पाणी देणे
शेतकऱ्यांकडून होणारी दुसरी मोठी आणि सर्वात हानिकारक चूक म्हणजे पीक ‘भर फुलात’ असताना पाणी देणे. विशेषतः, पिकाला पाण्याचा ताण बसलेला असताना जर अचानक भर फुलोऱ्यात पाणी दिले, तर मोठ्या प्रमाणात फुलगळ (Flower Drop) होते. यामुळे घाटे लागण्याचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या कमी होऊन उत्पादनात थेट घट येते. त्यामुळे हरभरा पीक जेव्हा पूर्णपणे फुलावर आलेले असेल, तेव्हा पाणी देणे कटाक्षाने टाळावे, असा सल्ला तज्ज्ञांनी दिला आहे.
पाणी देण्याचे योग्य टप्पे कोणते?
हरभरा पिकाच्या उत्पादनात वाढ करण्यासाठी पाणी व्यवस्थापनाचे योग्य टप्पे लक्षात घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
-
पेरणीपूर्वी: कोरडवाहू शेतीत पेरणीपूर्वी जमिनीत ओलावा नसल्यास, ‘ओलीत करून पेरणी’ करणे हा सर्वोत्तम पर्याय आहे. यामुळे उगवण चांगली आणि एकसारखी होते.
-
वाढीची अवस्था: पेरणीनंतर, पिकाच्या वाढीच्या अवस्थेत (सुमारे २५-३० दिवस) जमिनीच्या गरजेनुसार आणि पाण्याचा ताण दिसल्यास एक हलके पाणी देता येते.
-
फुलोऱ्याची सुरुवात: पाणी देण्याची पहिली महत्त्वाची वेळ म्हणजे ‘फुलं लागायला सुरुवात झाल्यावर’. या अवस्थेत पाणी दिल्याने झाडाला अधिक फुटवे फुटतात आणि फुलांची संख्या वाढते.
-
घाटे भरण्याची अवस्था: दुसरे आणि सर्वात महत्त्वाचे ओलीत ‘घाटे भरण्याच्या अवस्थेत’ करावे. जेव्हा झाडावर केवळ २ ते ५ टक्के फुलं शिल्लक असतात आणि बहुतांश घाटे भरण्यास सुरुवात झालेली असते, तेव्हा दिलेले पाणी दाणे भरण्यासाठी आणि वजन वाढवण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरते, ज्यामुळे उत्पादनात मोठी वाढ होते.
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, अतिरिक्त पाणी टाळणे आणि पीक भर फुलात असताना पाणी न देणे, हे दोन नियम पाळल्यास हरभरा पिकाला रोगांपासून वाचवून फुटवे आणि घाट्यांची संख्या वाढवता येते. यामुळे उत्पादनात निश्चितच वाढ दिसून येईल, असे मत तज्ज्ञांनी व्यक्त केले आहे.
